Điểm SOFA là gì? Các công bố khoa học về Điểm SOFA

Điểm SOFA là gì?

Điểm SOFA (Sequential Organ Failure Assessment) là một thang điểm lâm sàng được sử dụng phổ biến trong các khoa hồi sức tích cực (ICU) nhằm đánh giá mức độ suy đa cơ quan của bệnh nhân nặng. SOFA cho phép các bác sĩ theo dõi tiến triển của bệnh lý nặng thông qua sự thay đổi của các chỉ số sinh lý, hóa sinh và huyết học liên quan đến sáu hệ cơ quan chính trong cơ thể: hô hấp, thần kinh trung ương, tim mạch, gan, thận và hệ đông máu. Việc sử dụng điểm SOFA giúp xác định nhanh tình trạng bệnh lý và nguy cơ tử vong, từ đó đưa ra các quyết định điều trị kịp thời và phù hợp.

Hệ thống điểm SOFA ban đầu được phát triển bởi Hội Hồi sức Châu Âu (ESICM) vào cuối những năm 1990 và sau đó được chuẩn hóa trong tài liệu Sepsis-3 công bố năm 2016. SOFA không phải là công cụ chẩn đoán riêng biệt, mà là một chỉ số hỗ trợ đánh giá mức độ suy đa cơ quan trong bối cảnh lâm sàng cụ thể, thường là trong các tình huống nhiễm trùng nặng, sốc nhiễm khuẩn hoặc suy hô hấp cấp. Điểm SOFA càng cao, tiên lượng tử vong của bệnh nhân càng lớn.

Mục đích và ý nghĩa lâm sàng

Điểm SOFA có nhiều mục tiêu lâm sàng quan trọng. Trước hết, nó giúp định lượng mức độ rối loạn chức năng cơ quan theo thời gian, từ đó theo dõi hiệu quả điều trị. Thứ hai, điểm SOFA là tiêu chí then chốt trong định nghĩa nhiễm trùng huyết (sepsis) hiện đại. Theo JAMA – Sepsis-3 Definition, nhiễm trùng huyết được xác định khi bệnh nhân có tình trạng nhiễm trùng kèm theo tăng ≥2 điểm SOFA so với ban đầu. Ngoài ra, SOFA còn giúp đánh giá mức độ nặng của bệnh nhân ICU, hỗ trợ tiên lượng tử vong và ra quyết định can thiệp hồi sức tích cực như thở máy, lọc máu hay dùng thuốc vận mạch.

Cấu trúc và các thành phần đánh giá trong SOFA

Thang điểm SOFA gồm 6 hệ thống cơ quan, mỗi hệ thống được chấm điểm từ 0 (bình thường) đến 4 (suy nặng). Tổng điểm SOFA dao động từ 0 đến 24.

1. Hệ hô hấp

Đánh giá theo tỉ số PaO₂/FiO₂ – chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả trao đổi khí trong phổi:

• ≥400: 0 điểm
• 300–399: 1 điểm
• 200–299: 2 điểm
• 100–199 (có thở máy): 3 điểm
• <100 (có thở máy): 4 điểm

PaO₂ là áp suất oxy động mạch (mmHg); FiO₂ là nồng độ oxy hít vào (theo tỷ lệ phần trăm). Giá trị này được đo từ khí máu động mạch (ABG).

2. Hệ thần kinh trung ương

Dựa trên điểm Glasgow Coma Scale (GCS), đánh giá mức độ tỉnh táo:

• GCS 15: 0 điểm
• GCS 13–14: 1 điểm
• GCS 10–12: 2 điểm
• GCS 6–9: 3 điểm
• GCS <6: 4 điểm

GCS phản ánh khả năng mở mắt, phản ứng vận động và lời nói, là chỉ số chuẩn trong đánh giá bệnh nhân hôn mê hoặc suy giảm ý thức.

3. Hệ tim mạch

Đánh giá dựa trên huyết áp động mạch trung bình (MAP) và mức độ cần thiết của thuốc vận mạch (vasopressors):

• MAP ≥70 mmHg: 0 điểm
• MAP <70 mmHg: 1 điểm
• Dùng dopamine ≤5 µg/kg/phút hoặc dobutamine (bất kỳ liều): 2 điểm
• Dùng dopamine >5 hoặc norepinephrine ≤0.1 µg/kg/phút: 3 điểm
• Dùng norepinephrine >0.1 µg/kg/phút hoặc tương đương: 4 điểm

Việc dùng thuốc vận mạch phản ánh mức độ sốc tuần hoàn và tổn thương hệ tim mạch nghiêm trọng.

4. Hệ đông máu

Được đánh giá qua số lượng tiểu cầu (platelet count):

• >150 x 10⁹/L: 0 điểm
• 100–149 x 10⁹/L: 1 điểm
• 50–99 x 10⁹/L: 2 điểm
• 20–49 x 10⁹/L: 3 điểm
• <20 x 10⁹/L: 4 điểm

Giảm tiểu cầu có thể là dấu hiệu của rối loạn đông máu hoặc đông máu nội mạch lan tỏa (DIC) trong nhiễm trùng huyết.

5. Chức năng gan

Được đánh giá bằng nồng độ bilirubin toàn phần (mg/dL):

• <1.2: 0 điểm
• 1.2–1.9: 1 điểm
• 2.0–5.9: 2 điểm
• 6.0–11.9: 3 điểm
• >12.0: 4 điểm

Bilirubin tăng phản ánh tổn thương gan hoặc rối loạn chuyển hóa mật.

6. Chức năng thận

Dựa trên nồng độ creatinine máu hoặc lượng nước tiểu:

• <1.2 mg/dL: 0 điểm
• 1.2–1.9: 1 điểm
• 2.0–3.4: 2 điểm
• 3.5–4.9 hoặc nước tiểu <500 mL/ngày: 3 điểm
• >5.0 hoặc nước tiểu <200 mL/ngày: 4 điểm

Tình trạng thiểu niệu và tăng creatinine là chỉ dấu suy thận cấp — biến chứng thường gặp trong ICU.

Tính điểm và diễn giải kết quả

Điểm SOFA được tính bằng cách cộng tổng điểm của từng hệ cơ quan:

$\text{Tổng điểm SOFA} = \sum_{i=1}^{6} \text{Điểm}_i$

Điểm số càng cao cho thấy bệnh nhân càng nguy kịch. Các mức điểm thường được diễn giải như sau:

• 0–6 điểm: Nguy cơ thấp, tiên lượng tốt
• 7–9 điểm: Nguy cơ trung bình
• 10–12 điểm: Nguy cơ tử vong cao
• ≥13 điểm: Tiên lượng rất xấu, nguy cơ tử vong >90%

Nghiên cứu trên NCBI – SOFA Score Validation cho thấy SOFA có độ nhạy cao trong việc dự báo tử vong ở bệnh nhân ICU và bệnh nhân sepsis.

SOFA vs. qSOFA

qSOFA (Quick SOFA) là phiên bản rút gọn, không cần xét nghiệm, dùng để sàng lọc nhanh sepsis ngoài ICU. Tiêu chí:

• Thở ≥22 lần/phút
• Huyết áp tâm thu ≤100 mmHg
• Rối loạn ý thức (GCS <15)

Nếu có ≥2 tiêu chí, nên chuyển bệnh nhân đến ICU và tiến hành đánh giá SOFA đầy đủ.

Hạn chế của thang điểm SOFA

Dù hữu ích, SOFA cũng tồn tại những điểm yếu:

• Không phải lúc nào cũng khả dụng do cần nhiều dữ liệu xét nghiệm.
• Không phản ánh trực tiếp nguyên nhân gây suy cơ quan.
• Không đánh giá yếu tố ngoài sinh lý như bệnh nền, tuổi, tình trạng dinh dưỡng.

Kết luận

Điểm SOFA là một công cụ mạnh mẽ và toàn diện trong đánh giá mức độ suy đa cơ quan ở bệnh nhân nặng. Nó hỗ trợ bác sĩ trong việc tiên lượng, theo dõi điều trị và ra quyết định lâm sàng. Tuy không thay thế được đánh giá lâm sàng tổng thể, SOFA vẫn là chuẩn vàng trong chẩn đoán nhiễm trùng huyết và chăm sóc tích cực. Trong môi trường ICU ngày càng phức tạp, việc áp dụng SOFA đúng cách giúp nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện kết cục cho người bệnh.